Di rêya heqîqetê de, ber bi civaka azad ve (5) 2025-08-22 09:06:38   Kilîda krîzên piralî: Modernîteya Demokratîk   NAVENDA NÛÇEYAN - Girîngiya jiyanî ya modernîteya demokratîk bêyî çareserkirina têgihîştina modernîteya kapîtalîst a ku kaosa civakî diafirîne, nayê fêmkirin. Rêya derbaskirina  modernîteya kapîtalîst ku jinên girêdana wan bî xwezayê re herî kur kirin alava herî mezin a çewisandinê, di netewa demokratîk , aboriya ekolojîk û di kirdebûna jinan re derbas dibe.   Di pergala cîhanê ya nû de ku ji hêla modernîteya kapîtalîst ve hatî biteşekirin, Rojhilata Navîn bi têgihîştina yekparêz a netwdewletan ve sînordar e, rê li ber pergalek vedike ku tê de gel, jin, dewlemendiya çandî û bêhempabûn jî têne paşguh kirin e. Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan bi paradîgmaya "Civaka Demokratîk, Ekolojîk û Rizgariya Jinan" çareseriyek ji bo krîzên piralî û krîzên bêserûber ên ku ji hêla pergala sedsalan a modernîteya kapîtalîst ve têne pêşxistin, pêşniyar dike. Abdullah Ocalan ku bi çareseriyên xwe yên dîrokî û demokratîk perspektîfek nû ji bo çareserkirna krîzên bêserûber û bingehên kaosê yên Rojhilata Navîn pêşkêş dike, bi projeya xwe ya avakirina civakek demokratîk deriyên jiyanek nû ji bo gelên Rojhilata Navîn vedike.   Modernîteya demokratîk serdema şoreşa jinan e   Modernîteya demokratîk modelek civakî ya alternatîf e ku li ser bingeha paradîgmaya "demokratîk, ekolojîk û rizgariya jinan" hatiye avakirin, li dijî pergala modernîteya kapîtalîst a ku zîhnîyta mêran  lê serdest e. Ev model veguherîna civakî ya ku jinan digire navenda xwe ye pêşkêş dike. Wekî ku ji hêla pratîkên modelek civakî ya nû ya ku jin navenda wê ye ve hatî nîşandan, ev model armanc dike ku jinan bi nirxên wan ên windabûyî re ji nû ve bîne gel hev û civatek azad ava bike. Berevajî rastiya ku pergala heyî xwe li ser koletiya jinan ava dike, rastiya ku modernîteya demokratîk serdema şoreşa jinan e jî modelek civakî ya nû hewce dike.     Xebateke destanî   Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan dibêje ku sêyemîn berhema wî ya destanî li Rojhilata Navîn li ser rizgariya jinan e û dibêje ku jin çîna yekem a bindest e. Di vê çarçoveyê de, ew rastiyek e ku serweriya yekem di dîrokê de bi rêya jinan hatiye pêşxistin. Hemû pirsgirêkên civakî yên ku ji hêla têkiliyên serdestiyê ve hatine afirandin bi koletiya jinan dest pê kirine. Ev yek bi awayekî zelal nîşan dide ku rizgariya jinan ji bo rizgariya civakê girîng e. Ev ne tenê rizgariya yek zayendê ye, lê di heman demê de rizgariya civakê ye jî.  Di vê çarçoveyê de, divê têkoşîna jinan li dijî hemû serdestan bêtir navendî û berfireh be.   Abdullah Ocalan rêbazek nû pêşxistiye, bi taybetî di derbarê jin û desthilatdariyê de. Ev rêbaz rêbazek e ku dîrokê ji perspektîfa jinan ve dibîne. Ev paradîgma wekî "demokratîk, ekolojîk û rizgariya jinan" hatiye temsîlkirin û rastiya ku têkoşîna jinan têkoşînên civakî diyar dike û dînamîkek guhertin û veguherîna civakî ye, digire dest. Di vê çarçoveyê de, azadiya jinan bingeha modernîteya demokratîk pêk tîne ku wekî alternatîfek ji bo modernîteya kapîtalîst hatiye pêşxistin. Ji bo têgihîştina modela civakî ya nû bi mijarek jin, pêdivî ye ku neteweya demokratîk, aboriya ekolojîk û subjektîvîteya jinan bi tevahî were famkirin.   Neteweya demokratîk çi ye?     Ji ber vê yekê, neteweya demokratîk çi ye? Modela neteweya demokratîk ku ji hêla Abdullah Ocalan ve hatî pêşkêşkirin, yek ji projeyên bingehîn e ku zihniyeta netewdewletê derbas dike û hevjiyana demokratîk a gelan misoger dike. Modela neteweya demokratîk a ji 9  aliyan bi perspektîfa xwe ya li ser jiyanê, girîngî û lezgîniya rêya sêyemîn jî eşkere dike. Abdullah Öcalan tekez dike ku modela neteweya demokratîk ne tenê vebijarkek çareseriyê ye, lê rêbaza sereke ye û dibêje ku ev çareserî di bingeh de ji neteweyek demokratîkbûnê û avakirina civakê wekî civaka neteweyî ya demokratîk pêk tê. Neh aliyên modela neteweya demokratîk,ku modelek alternatîf e ji bo Kurdistan, Rojhilata Navîn û heta cîhanê ev in:   Neteweya demokratîk, kesê/a azad -welatî û jiyana komînal a demokartîk   Abdullah Ocalan dibêje ku komîn an civatek ne-demokratîk nikare siyasî be û tekez dike ku civak an komînên ne-siyasî jî nikarin azad bin. Ocalan dibêje ku di navbera demokrasî, siyaset û azadiya komînê têkiliyek heye û ji ber vê yekê destnîşan dike ku divê pîvana yekem a neteweyek demokratîk di vê çarçoveyê de were destnîşankirin. Abdullah Ocalan dibêje ku şertê yekem ê neteweyek demokratîk azadiya takekesî ye û divê ev azadî li ser bingeha siyaseta demokratîk, digel komîn an civaka ku ew pê ve girêdayî ne, were pêkanîn.   Jiyana Siyasî û Xweseriya Demokratîk di Neteweya Demokratîk de     Abdullah Ocalan, ku aliyê siyasî yê avakirina neteweya demokratîk wekî xweseriya demokratîk bi nav dike, dibêje, "Neteweyek demokratîk bêyî xwerêveberiyê nayê fikirîn." Ocalan dibêje ku neteweyên demokratîk hebûnên civakî ne ku xwerêveberiya wan heye û her weha destnîşan dike ku nebûna xwerêveberiya civakê wê ji statuya wê ya wekî neteweyekê bêpar dike. Ocalan dibêje ku neteweyek bê rêveberî nikare hebe û heta neteweyên kolonyal jî xwedî rêveberî ne. Ocalan tekez dike ku rêveberî ji bo civakên ku di hilweşînê re derbas dibin ne mumkin e û dibêje ku ev rewşa Kurdan di dema nebûna xwerêxistinkirinê de bû. Ocalan dibêje ku di vê dema nebûna xwerêxistinkirinê de, Kurd ne tenê ji netewebûna xwe, lê di heman demê de ji civaka xwe jî bêpar mane. Berevajî vê, ew dibêje ku serokatiya PKK'ê û polîtîkayên KCK'ê ev pêvajo rawestand û pêvajoyek ji civakek siyasî ber bi neteweyek demokratîk ve da destpêkirin. Ocalan dibêje ku di vê qonaxê de, Kurd ne tenê di civakek pir siyasî de ne, lê di heman demê de di rewşek de ne ku vê rastiya siyasî ber bi bûyîna neteweyek demokratîk ve birêxistin dikin de ne.   Di neteweya demokratîk de jiyana civakî   Abdullah Ocalan dibêje ku di dema pêvajoya avakirina neteweya demokratîk de veguherînên girîng di jiyana civakî de çêbûne, di heman demê de di jiyana kevneşop de gelek guhertin çêbûne. Ew dibêje ku modernîte hebûna xwe bi awayekî herî xurt di guhertinên jiyana civakî de nîşan dide û tekez dike ku piraniya van guhertinan fermî ne. Ocalan mînaka Leviathan bi kar tîne da ku vegirtina penceşêra civakî diyar bike.  Ocalan dibêje ku qebûlkirina desthilatdariya netewdewletan û veqetandina çînî ya ku civakek yekreng û homojen dişopîne wekî normal vegirtina penceşêra civakî ye. Ew dibêje ku nîşaneyên zanistî îspat dikin ku gerstêrk, jîngeh û civak nikarin vê mezinbûna bilez bidomînin. Ocalan dibêje ku pêdivî ye ku meriv behsa cinawirekî ku her tiştî dixwe bike û balê dikişîne Leviathan. Li gorî vê, Leviathan ku di civakên kevnar de tenê desthilatdariya dewletê diyar dikir, di bin modernîteya kapîtalîst de veguheriye cinawirekî ku hemû jiyanên li ser gerstêrkê dixwe. Bi vî rengî, Leviathan bûye cinawirekî nûjen û modernîteya kapîtalîst bi xwe.     Hevjiyaneke Azad di Neteweya Demokratîk de   Gotina Abdullah Ocalan a "Jineke azad, civakeke azad e" di vî warî de xala herî berbiçav e. Abdullah Ocalan girîngiyA rizgariya jinan di pêvajoya avakirina neteweya demokratîk de tekez dike û azadiya civakê bi azadiya jinan ve girê dide, bi vî awayî îdia dike ku civakeke azad, neteweyeke demokratîk e.   Di Neteweya Demokratîk de Xweseriya Aborî   Abdullah Ocalan dibêje ku dewleta netew amûra desthilatdariyê ye ku modernîteya kapîtalîst bi kar tîne da ku li ser aboriyê serdest bibe,  vê jî li ser bingeha herî zêde qezencê dike. Ew dibêje ku bêyî vê amûra desthilatdariyê qezenca herî zêde û kombûna sermayeyê nayê bidestxistin. Ocalan dibêje ku netewdewlet bêyî analîzek rast a têkiliya wê bi herî zêde qezencê û kombûna sermayeyê re bi awayekî rast nayê pênasekirin. Ew her wiha dibêje ku dewleta netewdewlet nikare wekî pergalek desthilatdariyê bi tenê were pênasekirin, lê bi rêya modernîteya kapîtalîst û bi taybetî bi rêya herî zêde qezencê û kombûna sermayeyê ku ew li ser aboriyê dike, were pênasekirin. Ocalan tekez dike ku dagirkirina aborî şêweya herî xeternak a dagirkeriyê ye û wê wekî rêbaza herî barbar a bêîstîqrarkirin, hilweşandin û têkbirina civakekê nîşan dide. Ocalan tekez dike ku civaka Kurd ne ji hêla zordarî û zordariya dewleta neteweyî ve, lê ji hêla desteserkirina çavkaniyên wê yên aborî û kontrola li ser jiyana wê ya aborî ve tê xeniqandin. Ew dibêje, "Ji bo civakek ne mimkûn e ku piştî windakirina kontrola amûrên xwe yên hilberînê û bazara xwe, jiyana xwe bi azadî bidomîne."   Avahiya Hiqûqî ya Neteweya Demokratîk   Abdullah Ocalan, ku dibêje qanûna demokratîk qanûnek e ku li ser pirrengiyê hatiye avakirin, dibêje ku ev qanûn rêziknameyên qanûnî yên hindik bikar tîne û xwedî avahiyek hêsan e. Ocalan, ku dibêje dewleta netewe ya serwer di tevahiya dîrokê de forma dewletê ye ku rêziknameyên qanûnî herî zêde pêşxistiye, vê yekê wekî destwerdana di her aliyê civakê de û bi taybetî jî, hewldanên wê yên ji bo jiholêrakirina civaka exlaqî û siyasî rave dike. Ocalan, dibêje "Modernîteya kapîtalîst hewl da ku hemî rewatiya xwe li ser qanûnê ava bike," dibêje ku destwerdana zêde di civakê de û îstismara wê edaletê fermî dike û dibe sedema karanîna amûrên tevlihev.   Di Neteweya Demokratîk de çand   Abdullah Ocalan, tekez dike ku aliyê çandî di avakirina neteweyan de hêmanek girîng e û dibêje ku çand, bi wateyek teng, zihniyeta kevneşopî û rastiya hestyarî ya civakan îfade dike. Ew dibêje ku cîhana çandê di dema avakirina neteweyan de ji hêla dewleta neteweyî an dewletê ve bi giranî hatiye xirabkirin û wêrankirin. Ew dibêje ku modernîteya kapîtalîst kevneşopiyê bi tevahî qebûl nake. Ji aliyekî din ve, Ocalan destnîşan dike ku neteweya demokratîk wateya rastîn a dîrok û çandê vedigerîne û dibêje, "Dîrok û çanda xirabkirî û wêrankirî di avakirina neteweya demokratîk de ronesansekê dijîn."   Sîstema Xweparastinê ya Neteweya Demokratîk     Her cureyekî zindî xwedî sîstemeke parastinê ye û cureyekî bê sîstem nayê fikirîn. Abdullah Ocalan xweparastinê wekî berxwedana ku her hêman û perçeyek di gerdûnê de ji bo parastina hebûna xwe nîşan dide pênase dike. Ocalan dibêje ku mirov jî xwedî sîstemeke parastinê ne û bêyî sîstemeke xweparastinê ya bihêz, hebûna mirovan nikare bijî. Ew hem parastina biyolojîk û hem jî parastina civakî di nav cureyê mirovan de nîqaş dike. Ocalan dibêje ku parastina biyolojîk ji hêla hestên parastinê ve tê rêvebirin û parastina civakî wekî xweparastina kolektîf a hemî endamên civatekê rave dike. Ocalan girîngiya xweparastinê bi perspektîfa gelê Kurd rave dike û dibêje ku avahiya dewleta neteweyî Kurdan bi windakirina azadî û hebûna xwe re rû bi rû hiştiye. Yek ji mijarên girîng û neçar ên bernameya avakirina neteweya demokratîk ev e ku meriv çawa xweparastinê di sîstemeke daîmî de entegre bike. Ocalan şerta herî kêm a jiyana bi dewletên neteweyî re wekî garantiya destûrî ya nasnameya Kurd û jiyana azad rave dike. Ocalan dibêje, "Garantiya destûrî têrê nake, şertên berbiçav ji bo vê garantiyê jî dê bi rêya qanûnên ku bi qanûnê werin destnîşankirin werin lêgerîn."   Dîplomasiya Neteweya Demokratîk   Yek ji çalakiyên herî pêşketî yên dewleta neteweyî dîplomasiya di navbera dewletan de ye. Abdullah Ocalan dibêje ku dîplomasî şêweyên çalakiyên ku beriya şerên di navbera dewletan de ne diyar dike û vê yekê wekî qonaxa amadekar a şeran di dîroka dewletan de dibîne. Bi gotineke din, dîplomasî di lîstikên şer ên sûdmend ên di navbera dewletan de bûye amûrek manîpulekirinê, amûrek ku êdî ne aştiyê, lê şeran pêş dixe.   Ocalan dibêje ku dîplomasî, ku bûye amûrek ji bo aştî, hevgirtin û danûstandinên afirîner di navbera civakan de di nav kevneşopiya neteweya demokratîk de, bi giranî li ser çareserkirina pirsgirêkan disekine. Ew îdîa dike ku dîplomasiya neteweya demokratîk amûrek ji bo aştî û têkiliyên sûdmend e, ne şer. Bi gotineke din, dîplomasî di neteweyek demokratîk de mîsyonek bi nirxek exlaqî û siyasî ya bilind temsîl dike, ku mirovên aqilmend tê de rolekê dilîzin.   Aboriya Ekolojîk   Yek ji prensîbên herî girîng di avakirina civakek demokratîk de, ligel neteweyek demokratîk, ew e ku aboriyek ekolojîk li dijî îstismara xweza û kedê were pêşanî kirin. Aboriya ekolojîk çi ye?    Di parastinên xwe de, Abdullah Ocalan dibêje ku aboriya civakek ekolojîk li ser prensîba hilberînê ji bo jiyanê ye. Bi gotineke din, di aboriyek ekolojîk de, têgeh û pratîkên modernîteya kapîtalîst, wekî hilberîn ji bo xerckirinê, hilberîna ji bo qezencê, hilberîna ji bo nirxa zêde, hilberîna ji bo mezinbûnê, û hilberîna ji bo pêşkeftina bêsînor, têne red kirin. Aboriya ekolojîk li ser ahenga di navbera mirovan û xwezayê de ye. Di vê modelê de, her awayê hilberînê ku hevsengiya xwezayê têk dibe, cureyan tehdît dike, an jî hewa, av û axê qirêj dike, bi aboriya civakek ekolojîk re ne lihevhatî ye. Hilberîn li ser bingeha hewcedariyên herêmî û bi beşdariya civakê tê kirin. Ev model, ku di avahiya exlaqî û siyasî ya civakê de kok digire, li ser avahiyek aborî ya komunal û kooperatîf ava dibe. Di vî warî de, înîsiyatîfên wekî meclîsên komunal û kooperatîfên jinan mînakên girîng in.     Modernîteya demokratîk bê jinan nayê damezrandin   Bê guman, pêkanîna van hemû pîvanan bi prensîba serdest a azadiya jinan ve girêdayî ye. Veguherîna jinan, piştî ku bibin objektîf, bo mijarên demokratîk bi subjektîvîteya jinan di nav eksena paradîgmaya rizgariya jinan de ve girêdayî ye. Abdullah Ocalan girîngiya azadî û çalakiya jinan bi gotinên "Modernîteya demokratîk bê jinan nayê damezrandin. Siyasetek bê jin, aboriyek bê jin, civakek bê jin nayên xeyalkirin" kurteber dike. Ev nîşan dide ku hemû pîvan û modelên ku li jor hatine behs kirin, nikarin serbixwe ji jinan werin afirandin. Jin di her du neh pîvanên neteweya demokratîk û modela aboriya ekolojîk de mijar in. Abdullah Ocalan, ku tevgera jinan wekî hêza pêşeng a neteweya demokratîk pênase dike, jinan ne tenê wekî zayendek, lê di heman demê de wekî avakerên civakê jî diyar dike. Ji ber vê yekê, jin di avakirina neteweya demokratîk de mijar in. Bê guman, modela civak û dewleta netewe ya ku ji hêla modernîteya kapîtalîst ve hatiye afirandin, ku bi civak û avahiyek ku jin tê de bin nenas e, civaka demokratîk a ku tê nîqaşkirin wekî tiştek ji bilî utopyayekê nabîne, lê rastiya ku ev ne utopyayek e, di pergalên ku hem di serdema dayik-jinê de û hem jî îro hatine afirandin de bi zelalî xuya dike, ji ber ku di destpêka dîroka mirovahiyê de veşartî bû.   Pratîka Modela Neteweya Demokratîk: Rojava   Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê, ku paradîgmaya demokratîk, ekolojîk û azadiya jinan a Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan lê zindî bû, bingeha vê pergalê di 19'ê Tîrmeha 2012'an de bi têkoşîna gelê Bakurê Sûriyeyê li dijî DAIŞ û rejîma Esed hate danîn. Avakirina Rêya Sêyemîn, ku li Kobanê dest pê kir, veguherî şoreşek bi pêşengiya jinan, ku ji bo hemî gelên Sûriyeyê hêvî pêşkêş kir. Ev model, alternatîfek ji bo dewleta netewe ya modernîteya kapîtalîst û jinan wekî mijaran dihewîne, ji hêla gelek çete û hêzên dij-şoreşger, bi taybetî DAIŞ ve hate hedefgirtin. Lêbelê, di vê pergalê de, ku parastina xwe, yek ji neh pîvanên neteweyek demokratîk, dide pêş, gel, bi taybetî jin, bi berxwedanek dîrokî ku li Kobanê dest pê kir û belav bû, çete û hêzên dij-şoreşger têk birin. Pêkanîna vê pergala alternatîf a pêşniyarkirî ji bo tevahiya cîhanê jî hêviyek nû da.   Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê ew cih e ku modernîteya demokratîk bi awayekî berbiçav û sîstematîk hatiye bicîhanîn. Ji sala 2012'an vir ve, modela konfederalîzma demokratîk, bi taybetî li sê navendên kantonan, hatiye bicîhkirin. Li vir, avahiyên rizgariya jinan, aboriyên kooperatîf, meclîsên herêmî û komun formên rêxistinî yên sereke ne. Wekheviya di navbera gelan de, perwerdehiya pirzimanî û polîtîkayên ekolojîk li Rojava têne pejirandin. Jinwar, gundê jinan ê li Rojava hatî damezrandin, yek ji deverên sereke ye ku paradîgmaya rizgariya jinan tê de sepandina xwe dibîne.   Ev sîstem, ku meclîsên gel bihêz in û gel bi rêya prensîba temsîliyeta wekhev rasterast beşdarî pêvajoyên biryardanê dibin, bûye mînakek ji şert û mercên jiyana aştiyane û demokratîk di navbera gelên Rojhilata Navîn de. Ev sîstem, ku bi şoreşek bi pêşengiya jinan hatî afirandin, di xwerêveberiyê de sîstemek hevserokatiyê bicîh tîne. Wekî din, jin xwedî saziyên xwe yên bêhempa û xweser in û her weha hêzek xweparastinê ya cuda ne. Ev şoreş wekî şoreşa jinan tê zanîn ku li dijî tarîtiya ku ji hêla zîhniyeta DAIŞê ve hatî afirandin, hatî afirandin, û tevahiya cîhanê radigihîne, "Şoreşa Rojava şoreşek jinan e." Di vê navberê de, avakirina şoreşê berdewam dike. Gelek kes ji çar aliyên cîhanê, bi taybetî jin û ciwan, ji bo şahidiya vê pêvajoya avakirinê diçin Rojava.     Pratîka Modernîteya Demokratîk a di Rêveberiya Herêmî de   Dikare were gotin ku ev model li Bakurê Kurdistanê di gelek mînakan de hatiye bicîhkirin. Di her serdema ku şaredarî bi îradeya gel hatine bidestxistin de, şaredariyên gel li ser bingeha vê modelê gelek lêkolîn û projeye pêk anîne. Bi taybetî piştî sala 2007'an, meclîsên gel ên ku di asta parêzgeh, navçe û taxan de di bin serokatiya Kongreya Civaka Demokratîk (KCD) de hatine damezrandin, stûna herî girîng a civaka demokratîk pêk tînin. Armanca van meclîsan avakirina demokrasiya rasterast û misogerkirina ku her civak xwedî nûnertiya xwe be bû. Beşdariya gel di mijarên herêmî yên wekî av, elektrîk û pirsgirêkên jîngehê de bi rêya komunan hate misogerkirin. Piştî hilbijartinên herêmî yên 2009an, pergala hevşaredariyê hate bicîhkirin. Daîreyên Polîtîkayên Jinan, Stargehên Jinan û Kooperatîfên Jinan di şaredariyan de hatin damezrandin. Şaredarî ne tenê wekî saziyên xizmetê lê di heman demê de wekî amûrên avakirina civakek demokratîk jî hatin bicihkirin. Piştî sala 2014'an, asta şaredariyê nêzîkatiyek xweseriya demokratîk pejirand. Destûra Sivîl, îlana xweseriya demokratîk, meclîsên herêmî û forumên gel bûn temsîla rewşenbîrî ya vê paradîgmayê. Li ser bingeha girîngiya Abdullah Ocalan a li ser aboriyek ekolojîk, li Amed, Êlih, Wan, Mêrdîn û gelek bajarên din ên Kurdistanê kooperatîfên jinan, înîsiyatîfên çandiniya organîk û bazarên hilberînerên herêmî hatin damezrandin. Hewld hat dayîn ku li dijî civaka xerîdar, nêzîkatiyek aborî ya li ser bingeha hilberînê û pêdiviyan were pêşxistin.   Sîstemeke alternatîf ku di bîra civakê de cih girtiye   Di warê çandî de, navendên çandî (Navenda Çandê ya Cegerxwîn, Konservatuara Aram Tîgran, û hwd.) hatine vekirin ku çand û wêjeya Kurdî diparêzin. Gelek tevgerên bingehîn li dijî talankirina jîngeha xwezayî ya Kurdistanê xebatên girîng kirine. Tevgera Kurd hewl daye ku modelek alternatîf a perwerdehiyê û parastina çandî di nav rêveberiyên herêmî de pêş bixe. Ev model li gorî paradîgmaya modernîteya demokratîk a Abdullah Ocalan hate şekildan û li ser nêzîkatiyek perwerdehiyê ya bingehîn, pirzimanî, demokratîk û wekheviya zayendî wekî alternatîfek ji bo pergala perwerdehiyê hate damezrandin. Dibistanên ku perwerdehiya bi zimanê dayikê pêşkêş dikin di bin banê şaredariyan de hatin vekirin. Li gelek bajarên Kurdan, dibistanên bi navê Zarokistan perwerdehiya Kurdî pêşkêşî zarokên pêşdibistanê kirin û hiştin ku ew bi hişmendiya nasnameya xwe mezin bibin. Van dibistanan di nêzîkatiyên xwe yên pedagojîk de nirxên demokratîk û pirçandî tekez kirin, modelek bingehîn afirandin ku li dijî mufredata fermî derket. Bi piştgiriya şaredariyan, akademiyên perwerdehiya bi zimanê dayikê û navendên çandî jî hatin damezrandin. Di nav van de Enstîtuya Kurdî ya Amed3e, KURDÎ-DER (Komeleya Lêkolîn û Pêşxistina Zimanê Kurdî) û gelek navendên çandî hebûn. Di akademiyên zarokan, navendên çandî û navendên jinan ên ku ji hêla şaredariyê ve hatine vekirin de jî çalakiyên perwerdehiyê yên cûrbecûr ji bo zarokan hatin lidarxistin. Bi taybetî, avahiyên "Jinwarên Zarokan" ên di nav navendên jinan de çalakiyên perwerdehiyê yên azadîxwaz ji bo zarokan li ser bingeha pedagojiya femînîst pêk anîn. Armanca van hemû hewldanan pêkanîna modelek demokratîk, ekolojîk û rizgariya jinan bû. Di çarçoveya şaredariya tevgera Kurd de pêş ketin, van hewldanan modelek alternatîf ji bo pergala perwerdehiya Tirkiyeyê pêk anîn, modelek perwerdehiya giştî ku bi perwerdehiya bi zimanê dayikê, azadiya civakî, nêzîkatiyek pedagojîk a navendî ya jinan û hesasiyeta ekolojîk re têkel bûye. Her çend ev hewldan ji ber zextên siyasî hatin qutkirin jî, ew hîn jî cîhek berxwedan û avakirina nasnameyê ne ku bandora xwe li ser bîra giştî û di nav gel de didomîne.   Her çiqas krîza sîstemîk a li Tirkiye û Rojhilata Navîn girîngiya pêkanîna modelek nû nîşan bide jî, modela civakî ya nû bi mijara jinê wekî alternatîfek ji bo têgihîştina dewleta netewe ya ku ji hêla mêran ve serdest e, wekî çareseriya krîza heyî derdikeve holê.